Sülhə doğru: yeni anlaşma, köhnə problemlər

Əldə olunan razılaşma Azərbaycan və Ermənistan üçün nə dərəcədə məqbuldur?

Əvvəlcə Azərbaycan Prezidentinin xüsusi tapşırıqlar üzrə nümayəndəsi Elçin Əmirbəyov, sonra isə Ermənistan Xarici İşlər Nazirliyinin (XİN) mətbuat katibi Ani Badalyan bildiriblər ki, Bakı və İrəvan regional kommunikasiyalar mövzusunu sülh müqaviləsi layihəsinin mətnindən çıxarmaq barədə razılığa gəlib. Bu məsələ tərəflər arasında danışıqların növbəti mərhələsində müzakirə olunacaq.

Yəni, istər Zəngəzur dəhlizi olsun, istərsə də Ermənistandan İrana Naxçıvandan keçən yol olsun - iki ölkənin ərazilərindən keçən regionda bütün yollar sülh müqaviləsindən kənar müzakirə olunacaq.

Yeri gəlmişkən, erməni politoloq Sergey Melkonyanın İrəvanda keçirdiyi mətbuat konfransında dediyi kimi, Ermənistan və Azərbaycan xarici işlər nazirlərinin iyulun əvvəlində Vaşinqtonda keçirilən sonuncu görüşündə gələcək kommunikasiyalara nəzarətin beynəlxalq özəl mühafizə şirkətinə verilməsi imkanı müzakirə olunub. Onun sözlərinə görə, beynəlxalq özəl şirkət həm Ermənistan ərazisində, həm də Naxçıvan və Azərbaycanın əsas ərazisində rabitələrə nəzarət etməlidir. Buraya sərhəd və gömrük nəzarəti də daxildir.

Bu, tərəflər üçün danışıqlar prosesində dalana dirənmiş vəziyyətdən çıxış yolu deyilmi? Yəni, iki mövzunu necə ayırmaq olar? Bu, nəqliyyat kommunikasiyalarının açılması məsələsinin həllini bir müddət kənara qoymaq, bütün səyləri Ermənistanla Azərbaycan arasında fundamental sülh sazişinin tezliklə imzalanmasına sərf etməkdir. Bu seçim ola bilərmi? Bu gün Bakı və İrəvan üçün nə dərəcədə gərəkli və sərfəlidir?

AYNA-nın suallarını region üzrə tanınmış əcnəbi ekspertlər cavablandırıblar.

Ukraynalı analitik, Yaxın Şərq Araşdırmaları Mərkəzinin icraçı direktoru İqor Semivolos:

“Problemin bu cür həlli hər iki ölkənin maraqlarına uyğundur. Münaqişənin sona çatması ilə birbaşa bağlı olmayan, lakin yekun həllinə mane olan məsələlərin istisna edilməsi tamamilə düzgün fikirdir.

Bundan əvvəl strateji kommunikasiyalara rəvan və ən əsası təhlükəsiz çıxışı təmin edəcək variant varsa, bu barədə ciddi düşünmək lazımdır. Prinsipcə, bu cür danışıqlarda əsas problem demək olar ki, həmişə etibarsızlıqdır.

Düşünürəm ki, münaqişənin həlli üçün dövlətlərarası saziş şəklində ilk addım sülh prosesinə mühüm təkan verə bilər və belə bir impulsun olması şübhəsiz ki, indiyədək cavabsız qalan digər sualları da irəli aparacaq.

Əgər bu, baş verərsə, şübhəsiz ki, regionu onilliklər ərzində parçalayan və inkişafına mane olan münaqişənin nəhayət, keçmişdə qaldığını deyə bilərik. Strateji kommunikasiyaların qarşılıqlı asılılığı ideyası da maraqlıdır ki, bu da bütün regionda qarşılıqlı faydalı layihələrin axtarışına töhfə verəcək”.

Cənubi Qafqaz üzrə rusiyalı ekspert Konstantin Tasits:

“Ermənistan və Azərbaycan sülh müqaviləsi bağlamaqda maraqlıdır. Bu, hər iki tərəf üçün faydalı olardı. Nəqliyyat kommunikasiyalarının açılması mövzusunun daxil edilməyəcəyi sazişin imzalanması Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərinin normallaşması prosesində irəliyə doğru bir addım olacaq.

Lakin problem ondadır ki, belə ümumi çərçivə sazişləri mövcud ziddiyyətləri həll etmir. Tərəflər hələ də kompromislər, nəqliyyat kommunikasiyaları, sərhədlərin delimitasiyası və s. kimi konkret məsələlər üzrə bəzi qarşılıqlı məqbul həll yolları axtarmalı, eləcə də cəmiyyətləri sülhə, düşmənçilik və qarşılıqlı inamsızlığa qalib gəlməyə hazırlamalı olacaqlar”.(AYNA)